Theo sự phát triển của công tác kết hợp giữa y học hiện đại và y học cổ truyền dân tộc, xu hướng phối hợp sử dụng tân dược (thuốc tây) và đông dược (thuốc ta) trong điều trị bệnh ngày càng gia tăng.

Tuy nhiên, câu hỏi không dễ tìm lời giải đáp được đặt ra là: “có nên cùng dùng cả hai loại thuốc tây và thuốc ta với nhau hay không ?”. Có hai ý kiến trái ngược với nhau về vấn đề này như sau:

- Ý kiến thứ nhất: cho rằng không nên bởi lẽ lý luận chỉ đạo, đặc tính và cách dùng hai loại thuốc là rất khác nhau, nếu dùng chung sẽ không thể kiểm soát đượcvà dễ xảy ra các tai biến không mong muốn.

- Ý kiến thứ hai: cho rằng nên, bởi lẽ phương thức kết hợp sẽ tạo nên tác dụng cộng hưởng và phát huy triệt để thế mạnh của từng loại thuốc.

Kỳ thực, cả hai quan niệm trên đều không tránh khỏi tính chủ quan và phiến diện. Bởi lẽ, câu trả lời chính xác chỉ có thể có được dựa trên kết quả nghiên cứu một cách khoa học và nghiêm túc. Thực tế đã chứng minh rằng nếu sự phối hợp đó là hợp lý thì có thể nâng cao hiệu quả và mở rộng phạm vi điều trị, giảm bớt các tác dụng phụ của mỗi loại thuốc ; nếu sự phối ngũ đó không hợp lý thì chẳng những công hiệu của dược vật bị hạn chế mà có khi còn làm nặng hơn hoặc phát sinh các tác dụng phụ, thậm chí có thể đưa đến những hậu quả nghiêm trọng.

Cho đến nay, các nhà khoa học đã phát hiện khá nhiều tân dược và đông dược khi phối hợp với nhau sẽ làm tăng hiệu quả trị liệu. Ví như, kim ngân hoa phối hợp với Bezyl penicillin có tác dụng ức chếkhả năng kháng Penicillin của tụ cầu vàng. Các vị thuốc đông y thuộcnhóm thanh nhiệt giải độc như bồ công anh, diếp cá, lô căn, thạch cao, trúc diệp, bản lam căn...phốihợp với Penicillin G có tác dụng nâng cao hiệu quả trị liệu đối với cácđợt bùng phát cấp tính của bệnh viêm phế quản mạn tính. Những đông dượckiềm tính như bằng sa, ngoã lăng tử khi dùng kết hợp với Oxacillin vàErythromycin có thể ngăn được sự phá huỷ của dịch vị, làm tăng khả nănghấp thu và hiệu lực kháng khuẩn của hai loại kháng sinh này.Griseofulvin là một kháng sinh chống nấm thường khó hấp thu và dễ gây racác phản ứng bất lợi như buồn nôn, nôn, đi lỏng, đau đầu...nếu phối hợpvới nhân trần có thể làm tăng độ dung giải, nâng cao hiệu lực sinh họcvà có thể giảm lượng dùng của Griseofulvin từ 33 - 55%. Diphenhydramine(Benadryl) phối hợp với ma hoàng và Clenbuterol phối hợp với dương kimhoa (cà độc dược) đều có tác dụng hiệp đồng nâng cao hiệu quả điều trịbệnh hen phế quản.

Mặt khác, không ít sự phối hợp giữa thuốc tây và thuốc ta còn có tác dụng mở rộng phạm vi ứng dụng của mỗi loại thuốc.Ví như, Aminazine khi phối hợp với bột trân châu không những hiệu quảtrị liệu được nâng cao rõ rệt mà còn có thể dùng được cho cả những bệnhnhân chức năng gan bị rối loạn do bột trân châu có khả năng cải thiệnhoạt động của tế bào gan và dự phòng các thương tổn gây nên doAminazine. Phức hợp dã cúc hoa - Eutonyl trong chế phẩm “Dã lạc phiến”không chỉ có hiệu năng giảm áp ở người bị huyết áp cao mà còn được mởrộng dùng cho người bị di chứng liệt nửa người do rối loạn tuần hoànnão. Dịch tiêm đan sâm và sinh mạch tán (bài thuốc gồm ba vị : nhân sâm,mạch môn và ngũ vị tử) phối hợp với Hyoscyamine không những làm tăngnhịp tim ở người có hội chứng yếu nút xoang (sick sinus syndrome - SSS)mà còn có tác dụng cải thiện tuần hoàn huyết dịch, cải thiện tình trạngthiếu máu cơ tim, giải quyết cả “ngọn” và “gốc” của vấn đề.

Một số dược liệu khi phối hợp với thuốc tây còn có khả năng làm giảm thiểu các tác dụng không mong muốn. Ví như, Streptomycin nếu dùng quá dài ngày có thể dẫn đến tình trạnggiảm thính lực và chóng mặt do tổn thương hệ thống tiền đình. Khi dùngphối hợp với cam thảo các tác dụng phụ này sẽ được giảm thiểu bởi lẽGlycyrrhizic acid có trong thành phần của cam thảo sẽ kết hợp với gốckiềm tính của Streptomycin để tạo nên Streptomycin glycyrrhizinate cóđộc tính thấp hơn nhưng năng lực kháng khuẩn vẫn được giữ nguyên.Cyclophosphamide là thuốc chữa ung thư nhưng thường có các tác dụng phụ ởđường tiêu hoá như nôn, buồn nôn, đi lỏng.... Khi dùng kết hợp với bạchcập và hải phiêu tiêu thì các rối loạn này được phòng chống một cáchtích cực nhờ vào khả năng chỉ huyết, tiêu thũng và bảo vệ niêm mạc dạdày và ruột của hai vị thuốc này, Thập toàn đại bổ là một bài thuốc cổcó tác dụng vừa bổ khí vừa bổ huyết, khi dùng phối hợp với Rifamixin(thuốc kháng lao) sẽ giảm thiểu chứng hạ bạch cầu do thuốc này gây nên,đồng thời nâng cao hiệu lực kháng lao của nó.

Tuy nhiên, cáccông trình nghiên cứu thực nghiệm và lâm sàng cũng cho thấy : trongnhièu trường hợp sự phối hợp giữa thuốc ta và thuốc tây đã đưa lại nhữnghiệu quả bất lợi. Trước hết, có thể làm giảm tác dụng trị liệu củathuốc thông quaviệc ảnh hưởng đến quá trình hấp thu hoặc tương tác làmbiến đổi cấu trúc và hoạt tính dược lý. Ví như, các vị thuốc đông y cóchứa nhiều ion kim loại như thạch cao, hải phiêu tiêu, thạch quyết minh,hổ cốt, long cốt, mẫu lệ...(chứa nhiều Ca) ; minh phàn (chứa nhiều Al) ;đại giả thạch, đồng tự nhiên (chứa nhiều Cu) ; xích thạch chi, hoạtthạch (chứa nhiều Mg và Cu)...không nên dùng cùng một số kháng sinh nhưTetracycline, Rimifon...vì sẽ làm giảm hệ số hấp thu, ảnh hưởng khôngtốt đến hiệu quả trị liệu. Các vị thuốc có chứa nhiều Tanin như đạihoàng, ngô thù du, kim anh tử, kha tử, ngũ bội tử, thạch lựu bì, địa du,biển súc...và các chế phẩm đông dược như Lục vị địa hoàng hoàn, Hoègiác hoàn...không nên hợp dùng với một số kháng sinh như Chloromycetine,Erythromycine, Rifampin, Griseofulvin, Nystatin, Lincomycin,Tetracycline và Vitamin B1 để tránh phản ứng giữa Tanin và các tân dượcnày tạo nên các sản phẩm kết tủa làm giảm hiệu quả điều trị. Các thuốctây kiềm tính như Aminophylline, Gastropine, Sodiuabicarbonate,Aluminum hydroxide...không nên phối hợp với các vị thuốc đông y toantính như sơn tra, ô mai, sơn thù, ngũ vị tử...và các chế phẩm như Sơntra hoàn, Bảo hoà hoàn...vì sẽ gây ra phản ứng trung hoà kiềm toan làmảnh hưởng đến hiệu lực của thuốc.

Thêm nữa, một số thuốc tây và thuốc ta khi phối hợp với nhau có thể gây ra các phản ứng độc hại.Ví như, ma hoàng và các chế phẩm có ma hoàng như Đại lạc hoạt đan, Nhânsâm tái tạo hoàn, Chỉ khái định suyễn hoàn...không nên phối hợp với cácthuốc có tác dụng ức chế Monoamine oxidase (MAO) như Furazolidone,Eutonyl, Isocarboxazid, Methylhydrazine...vì dễ gây ra các phản ứng phụnguy hiểm do các chất như Adrenaline, Dopamine, Serotonin không bị pháhuỷ, ứ đọng ở các mạt đoạn thần kinh gây nên. Các thuốc lợi tiểu nhưLasix, Hypothiazid không nên hợp dùng với cam thảo vì Glycyrrhizin vàGlycyrrhetinic acid chứa trong cam thảo sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới thậncùng với các thuốc lợi tiểu dễ gây các phản ứng bất lợi do giảm kali máuquá mức...Các vị thuốc có chứa Alkaloid như ô đầu, hoàng liên, bối mẫuvà các thành phẩm như Tiểu hoạt lạc đan, Hương liên hoàn...không nênphối hợp với Atropine, Cafeine và Aminophylline vì dễ gây các phản ứngdo trúng độc.

Như vậy, có thể thấy, tân dược cũng có thểdùng cùng đông dược, thậm chí trong nhiều trường hợp là hết sức cầnthiết, nhưng với điều kiện sự phối hợp đó phải hợp lý, có cơ sở khoa họcrõ ràng và nghiêm túc, tuyệt đối không phối hợp tuỳ tiện và liều lĩnh.Rất đáng tiếc là, cho đến nay, ở nhiều cơ sở y tế chính danh, việc phốihợp đông dược và tân dược vẫn mang nặng tính chủ quan và kinh nghiệm chủnghĩa.

Bác sĩ Hoàng Khánh Toàn