Ung thư phổi là một loại ung thư phổ biến nhất gây tử vong trên thế giới. Ở Việt Nam, tỷ lệ mắc ung thư phổi ở nam là khoảng 29,6/100.000 người, đứng hàng thứ 2 trong ung thư ở nam giới (sau ung thư gan) và là một trong 4 loại ung thư thường gặp nhất ở nữ giới (với tỷ lệ mắc 7,3/100.000 dân). Nguy cơ ung thư ở người có thể liên quan với sự phơi nhiễm với các chất gây ung thư (carcinogens) từ môi trường, nghề nghiệp hoặc đồ chơi. Peptide giải phóng progestrin (progastrin-releasing peptide: ProGRP) là một tiền chất của một hormone neuropeptide có tên là peptide giải phóng gastrin (gastrin-releasing peptide: GRP), gồm 27 gốc acid amin, có khối lượng phân tử MW khoảng 14 kD. ProGRP có mặt trong các sợi thần kinh, não, các tế bào thần kinh nội tiết trong biểu mô cuống phổi của bào thai, phổi trẻ sơ sinh và cũng được sản xuất bởi các tế bào ung thư phổi tế bào nhỏ (small cell lung cancer: SCLC). Chức năng của GRP là kích thích sản xuất gastrin ở cơ quan tiêu hóa người và kích thích phát triển cơ quan hô hấp.

      Mức độ ProGRP tăng lên trong máu tuần hoàn đã được chứng minh là một dấu ấn có giá trị của ung thư phổi tế bào nhỏ, là một dấu ấn nhạy nhất để chẩn đoán phân biệt với các loại ung thư phổi khác và các bệnh lành tính của phổi.

     1. Chỉ định: xét nghiệm ProGRP được chỉ định để

    - Chẩn đoán ung thư phổi tế bào nhỏ nếu có nghi ngờ;
    - Chẩn đoán phân biệt ung thư phổi tế bào nhỏ với các ung thư phổi khác - Đánh giá hiệu quả điều trị ung thư phổi tế bào nhỏ;
    - Phát hiện tái phát sau điều trị ung thư phổi tế bào nhỏ.


    2. Ý nghĩa lâm sàng

   Bình thường nồng độ ProGRP huyết tương người khỏe mạnh bình thường là ≤ 50 ng/L, chỉ có dưới 5% người khỏe mạnh có nồng độ ProGRP cao hơn bình thường nhưng vẫn < 75 ng/L.
     2.1. Về chẩn đoán: ProGRP là một dấu ấn ung thư có giá trị trong chẩn đoán ung thư phổi tế bào nhỏ. Ở độ đặc hiệu 95%, độ nhạy của ProGRP là khoảng 85% trong chẩn đoán phân biệt ung thư phổi tế bào nhỏ với các ung thư phổi khác và là 86,5% trong chẩn đoán phân biệt với các bệnh phổi lành tính khác.
     - Giá trị cắt (cut-off) của ProGRP đối với chẩn đoán ung thư phổi tế bào nhỏ là 65,89 ng/L.
     - Nếu nồng độ ProGRP tăng > 200 ng/L: nguy cơ ung thư phổi tế bào nhỏ tăng.
    - Nếu nồng độ ProGRP tăng > 300 ng/L: có thể nghĩ đến ung thư phổi tế bào nhỏ nếu chức năng thận là bình thường, bởi vì suy thận có thể làm ProGRP tăng lên đến 300 ng/L.
    - Trong chẩn đoán phân biệt, ProGRP là một dấu ấn ung thư hữu ích trong chẩn đoán phân biệt ung thư phổi tế bào nhỏ với các loại ung thư phổi khác. ProGRP là một dấu ấn ung thư nhạy nhất cho ung thư phổi tế bào nhỏ. Ở cả hai giai đoạn chưa di căn (Mo) và di căn (M1) của ung thư phổi tế bào nhỏ, độ nhạy chẩn đoán của ProGRP đều cao hơn rõ rệt so với các dấu ấn ung thư phổi khác như NSE, CEA, CA125, CYFRA 21-1 và SCC.

     2.2. Về phát hiện tái phát: ProGRP (tốt hơn nếu định lượng thêm NSE) có thể được sử dụng để phát hiện sự tái phát sau điều trị của ung thư phổi tế bào nhỏ bằng cách theo dõi động học tăng lên của mức độ ProGRP huyết tương theo thời gian.

      2.3. Về tiên lượng: cũng có thể sử dụng mức độ tăng của ProGRP để tiên lượng ung thư phổi tế bào nhỏ.

      2.4. Về sàng lọc: hiện chưa có báo cáo nào chứng minh về lợi ích của ProGRP hoặc sự kết hợp của các dấu ấn ung thư sử dụng để chẩn đoán sớm ung thư phổi tế bào nhỏ ở những nhóm người không có triệu chứng, kể cả ở những nhóm người có nguy cơ cao như những người hút thuốc lá.

      Đối với các ung thư khác, ProGRP hiếm khi tăng trong các ung thư ngoài phổi khác và nếu có tăng, cũng chỉ tăng ở mức độ vừa phải.
     Trong các bệnh lành tính, ProGRP không tăng, trừ trường hợp suy thận do viêm cầu thận mạn hoặc bệnh thận do đái tháo đường (mức độ creatinine trên 120 µmol/L).


KẾT LUẬN
 

     1. ProGRP là một dấu ấn ung thư tốt nhất cho chẩn đoán ung thư phổi tế bào nhỏ, có độ nhạy cao hơn NSE và các dấu ấn ung thư phổi khác, giúp chẩn đoán phân biệt với các khối u khác của phổi, đặc biệt hữu ích khi sinh thiết (biopsy) khối u phổi không thể thực hiện được.

     2. ProGRP có thể được sử dụng để theo dõi hiệu quả điều trị ung thư phổi tế bào nhỏ.

     3. ProGRP cũng có thể được sử dụng để phát hiện sự tái phát sau điều trị của ung thư phổi tế bào nhỏ bằng cách theo dõi sự tăng lên của mức độ ProGRP huyết tương theo thời gian.

     4. Cũng có thể sử dụng ProGRP trong tiên lượng ung thư phổi tế bào nhỏ.

PGS TS Nguyễn Nghiêm Luật